مدل AAA یکی از سیستم‌های کلیدی در امنیت شبکه‌ها و سیستم‌های کامپیوتری به شمار می‌رود. این مدل سه اصل مهم را پوشش می‌دهد: احراز هویت، مجوزدهی و حسابرسی. در واقع، AAA ابزاری است که به مدیران شبکه امکان می‌دهد به شکل دقیق مدیریت کنند:

• چه کسی اجازه ورود به سیستم را دارد،
• چه اقداماتی می‌تواند انجام دهد،
• و تمامی فعالیت‌های او چگونه ثبت و کنترل شود.

این مدل به‌خصوص در محیط‌های بزرگ سازمانی مانند شرکت‌ها، بانک‌ها، دانشگاه‌ها و حتی در سطح ارائه‌دهندگان خدمات اینترنت (ISP) کاربرد گسترده‌ای دارد. استفاده از AAA نه‌تنها امنیت سیستم‌ها را تقویت می‌کند، بلکه جلوی بسیاری از مشکلات امنیتی و سوءاستفاده‌های احتمالی را نیز می‌گیرد.

AAA چیست؟

AAA مخفف Authentication (احراز هویت)، Authorization (مجوزدهی) و Accounting (حسابرسی) هست و یک چارچوب کامل برای مدیریت دسترسی و امنیت در شبکه‌ها فراهم می‌کنه. این سیستم نه‌تنها هویت کاربران رو بررسی می‌کنه، بلکه مشخص می‌کنه چه سطحی از دسترسی داشته باشن و در نهایت همه فعالیت‌هاشون رو برای اهداف مدیریتی، حسابرسی و امنیتی ثبت می‌کنه.

Authentication (احراز هویت)

Authentication اولین بخش AAA هست و به معنی تأیید هویت کاربره. این فرآیند باعث میشه مطمئن بشیم فرد واقعاً همون کسیه که ادعا می‌کنه.
روش‌های رایج Authentication عبارت‌اند از:

• Username & Password (نام کاربری و رمز عبور)
• Digital Certificate (گواهی دیجیتال)
• Biometric Factors (عوامل بیومتریک) مثل اثر انگشت، تشخیص چهره یا اسکن عنبیه

این مرحله اولین سد دفاعی شبکه در برابر نفوذگرهاست و اگر درست اجرا نشه، سایر مراحل امنیتی عملاً بی‌اثر میشن

Authorization (مجوزدهی)

Authorization دومین بخش AAA هست و بعد از احراز هویت انجام میشه. این مرحله تعیین می‌کنه کاربر چه کارهایی رو می‌تونه یا نمی‌تونه انجام بده. به عبارت دیگه، بر اساس سیاست‌های امنیتی سازمان، سطح دسترسی مشخص میشه.
مثال‌ها:

• کاربر عادی فقط بتونه فایل‌های خودش رو باز کنه.
• مدیر سیستم (Admin) بتونه به کل سرورها و پایگاه داده دسترسی داشته باشه.

Authorization جلوی دسترسی غیرمجاز رو می‌گیره و امنیت داده‌ها رو حفظ می‌کنه.

Accounting (حسابرسی)

Accounting سومین بخش AAA هست و وظیفهش ثبت و پیگیری فعالیت‌های کاربرانه. همه تعاملات کاربر با سیستم در این مرحله Log (لاگ) میشن، از جمله:

• Login & Logout Time (زمان ورود و خروج)
• Data Usage (میزان داده مصرفی)
• User Activities (اقدامات انجام‌شده توسط کاربر)

این اطلاعات برای کارهای مختلفی مثل تشخیص نفوذ (Intrusion Detection)، محاسبه هزینه‌ها (Billing) و گزارش‌های مدیریتی استفاده میشن.

چرا AAA مهم است؟

این سه بخش با هم کار می‌کنن تا یک لایه امنیتی جامع ایجاد بشه. بدون AAA، مدیریت دسترسی در شبکه‌های بزرگ بسیار پیچیده و پرخطر خواهد بود، چون هر سیستم ممکنه روش خودش رو داشته باشه و همین باعث ناهماهنگی و ایجاد حفره‌های امنیتی میشه.

به همین دلیل در عمل، AAA اغلب با Centralized Servers (سرورهای مرکزی) ترکیب می‌شه تا مدیریت دسترسی‌ها یکپارچه و ساده‌تر انجام بشه.

نقش‌ها در AAA

در سیستم AAA، نقش‌های مختلفی وجود دارند که هر کدام مسئولیت ویژه‌ای بر عهده دارند. این نقش‌ها در کنار هم باعث می‌شوند که سیستم به‌طور مؤثر و یکپارچه کار کند. در ادامه مهم‌ترین نقش‌ها را بررسی می‌کنیم:

1- User (کاربر)

کاربر کسی است که قصد دسترسی به سیستم یا شبکه را دارد. وظیفه او ارائه Credential (اعتبارسنجی) مثل نام کاربری، رمز عبور یا سایر اطلاعات هویتی و همچنین رعایت قوانین امنیتی است.
مثال: یک کارمند شرکت که برای ورود به شبکه داخلی تلاش می‌کند.

2- AAA Client (کلاینت AAA)

کلاینت AAA دستگاه یا نرم‌افزاری است که درخواست دسترسی کاربر را به AAA Server (سرور AAA) ارسال می‌کند. این نقش واسطه‌ای بین کاربر و سرور مرکزی محسوب می‌شود.
مثال: در یک شبکه خانگی، مودم Wi-Fi یا در یک شبکه شرکتی، روتر یا سوئیچ نقش کلاینت AAA را ایفا می‌کنند.

3-AAA Server (سرور AAA)

سرور AAA مرکز اصلی انجام سه بخش Authentication (احراز هویت)، Authorization (مجوزدهی) و Accounting (حسابرسی) است. این سرور درخواست‌ها را پردازش می‌کند، هویت کاربران را تأیید می‌کند، مجوزها را صادر می‌کند و در نهایت همه فعالیت‌ها را لاگ می‌گیرد.

4-Administrator (ادمین سیستم)

ادمین یا مدیر سیستم کسی است که وظیفه‌ی تعریف سیاست‌های AAA، مدیریت نقش‌ها و بررسی گزارش‌ها را بر عهده دارد. نقش او کنترل و مدیریت کلی سیستم است تا همه چیز طبق قوانین امنیتی سازمان پیش برود.
مثال: تیم IT در یک سازمان که مسئول تعیین سطح دسترسی کارمندان و تحلیل لاگ‌های سیستم است.

سخن پایانی سیستم AAA (Authentication, Authorization, Accounting) یک ابزار ضروری برای امنیت و مدیریت شبکه‌هاست. این چارچوب با ترکیب سه بخش اصلی خود، یعنی احراز هویت (Authentication)، مجوزدهی (Authorization) و حسابرسی (Accounting)، به سازمان‌ها کمک می‌کند تا دسترسی کاربران را به شکل دقیق و امن کنترل کنند.